[Dutch]Witte Henk: Een racistische traditie

Enige tijd geleden ging ik voor het eerst op vakantie naar Suriname. Ik keek hier erg naar uit, maar moet eerlijk bekennen dat ik teleurgesteld terug naar huis ben gekeerd na enige tijd. Ik heb mij laten vertellen dat Suriname een vooruitstrevende en pluriforme maatschappij is. Er is ruimte voor mensen van verschillende afkomsten en er wordt op respectvolle wijze met nare aspecten uit het verleden omgegaan. Helaas moet ik bekennen dat hier in werkelijkheid weinig sprake van is. Sterker nog, ik heb mij nog nooit zo negatief bejegend gevoeld als toen ik in Suriname was.

Op het eerste oogpunt leek alles heel normaal. Ik kwam in de zomer aan in Suriname, rond 28 juni. Veel Surinamers maakten zich op voor het hoogtepunt van het jaar, Keti Koti Dey, letterlijk vertaald: De dag waarop de ketenen zijn verbroken. Op deze dag werd in 1863 de slavernij omgezet in een verplicht contract dat nog tien jaar doorliep. Een gevoelig onderwerp natuurlijk, maar ik verkeerde onder de indruk dat iedereen welkom was om deze dag gezamelijk te vieren. Niets bleek minder waar.

Ik voelde al nattigheid toen ik een plaatselijke groentewinkel binnenliep, op zoek naar een avocado. In Nederland zijn de avocados in de supermarkt meestal klein en al verrot zodra je ze op wilt eten, maar in veel andere landen worden avocados verkocht die later van de boom geplukt worden, in mijn ervaring zijn deze groter, smakelijker en langer rijp.

Toen ik de winkel binnenliep zag ik twee creoolse jongens van een jaar of zes op de grond zitten. “Hey daar is witte Henk!” Riep een van de jongens. De andere jongen moest lachen, hun ouders waren nergens te bekennen. Ik probeerde ze te negeren terwijl ik verder liep op zoek naar wat fruit, maar ik werd wederom door de jongens aangesproken. “Hey witte Henk ik ben heel braaf geweest dit jaar, mag ik een bitterbal?” Ik had werkelijk geen idee waarover ze het hadden. Ik heet geen Henk en ik kan me de laatste keer dat ik een portie bitterballen gegeten heb niet herinneren. Omdat ik het nogal ongemakkelijk vond ben ik de winkel uiteindelijk uitgelopen.

Ik was natuurlijk wel nieuwsgierig wat er nou precies aan de hand was, maar ik had het veel te druk met andere dingen om me er verder in te verdiepen. Althans, totdat ik enige dagen later mijn hotel binnenliep en daar een TV aan zag staan met een hoop kinderen die aandachtig keken naar een programma dat voor mij onbekend was: De Anansitori show. Ik had geen idee wie Anansi is, maar tot mijn verbazing bleek Anansi een soort pratende gigantische spin te zijn uit de West-Afrikaanse cultuur. Een acteur op TV was verkleed als een soort gigantische knuffelspin die niet zou misstaan in Disneyland Parijs. De knuffelspin had allerlei vijanden die hij op sluwe wijze steeds te slim af was en vertelde daarna een soort morele les aan de jeugdige kijkers. Ik vond het eigenlijk maar raar, maargoed, het is die mensen hun feest en dus dacht ik bij mezelf dat ik me er niet mee moet bemoeien.

Wat mij echter enorm shockeerde, was dat Anansi een soort mysterieus priveleger van nederige dienaren heeft: De witte Henken. Na al die dagen dat ik al in Suriname was, zag ik vandaag voor het eerst een blank gezicht op TV. Althans, de Witte Henk die ik zag was niet gespeeld door een blanke acteur, het was overduidelijk een zwarte man met schminck op zijn gezicht. De spin Anansi ging naar een grote stad en liep daar naar een grote flat van mythologische proporties, waarvan de hoogste verdiepingen boven het wolkendek zitten. Na bijna een half uur via de trap naar boven te zijn gelopen, kwam Anansi aan op de verdieping van Witte Henk. Een achternaam lijkt hij niet te hebben, op het bordje naast zijn deur staat slechts “Henk”.

De deur ging open en ik werd geconfronteerd met iets dat ik helaas niet anders kan omschrijven dan als een racistische karikatuur. Middenin het huis van de “kindervriend” Henk stond een gigantische frituurpan waar een enorme stinkende walm vanaf leek te komen, aangezien Anansi zijn neus snel dicht kneep. Hiernaast stond een grote bank bij een flatscreen TV. Hierop genesteld zat natuurlijk Witte Henk, een obese kalende man met een overdreven wit gezicht, die een jaar of zestig leek en een strak wit shirt met vlekken droeg. Op tafel stond een biertje en lag een pak zware shag.

Op de achtergrond speelde de radio een liedje van André Hazes af, maar tegelijk stond ook de televisie aan waar Henk aandachtig opsporing verzocht zat te kijken. “Henk, waarom zit je nog TV te kijken, je weet toch dat het bijna Keti Ko-” “Hou je klep is effe, ik probeer dit te volgen, dat is vlak in de buurt hier.” Roept Henk snel terug richting de mysterieuze spin. Er wordt een signalement beschreven op TV. “Dacht ik het niet, je mag het natuurlijk weer niet zeggen, maar het zijn altijd die-”

“Henk die jongens zijn al gepakt, je zit een herhaling te kijken, kom op nou de kinderen wachten!” Zegt Anansi. “Ja die heb ik vorige week opgenomen en weer eens opgezet want dr was natuurlijk weer niks anders…” Zegt Henk steunend en kreunend, voordat hij langzaam opstaat van zijn stoel en zijn obese lijf richting de frituurpan begeeft. Ik voel me ondertussen enorm ongemakkelijk terwijl ik hiernaar kijk. De witte Henk neemt klodders vlees, smeert die in met wat meel en gooit ze vervolgens in de frituurpan. De meel veegt hij vervolgens af aan zijn gezicht. Ik zie dat de kinderen voor mijn neus op de grond liggen te rollen van het lachen.

Uiteindelijk eindigt de aflevering ermee dat Henk niet genoeg klodders vlees over heeft om bitterballen te maken. Hij moet in zijn scootmobiel helemaal naar beneden op weg naar de Aldi, maar Henk weet niet zeker of zijn scootmobiel nog wel genoeg stroom heeft. Ik heb voor mijn gevoel genoeg gezien en tik een vrouw bij de receptie aan. “Ik weet niet wat hier precies de bedoeling van is, maar ik vind het nogal ongepast dat jullie dit soort karikaturen hier uitzenden in dit land.” Zeg ik tegen haar.

“Waar doelt u precies op?” Vraagt de receptioniste huichelig aan mij. “Ja die Witte Henk onzin op TV, denk je dat ik dat leuk vind? Ik doe jou toch ook niet na?” “Sorry ik snap dat u het niet gewend bent en het een beetje raar vindt, maar dit is onze traditie, dat is zo gegroeid. Het is bedoeld om de kinderen te vermaken, u moet er verder niet teveel achter zoeken.” Vertelt ze mij.

“Wat is dat nou voor vermaak? Ik snap eerlijk gezegd niet waarom je je kinderen zou willen vermaken met een racistische karikatuur die ongezond voedsel uitdeelt.” “Racistisch? Omdat Henk een wit gezicht heeft? Heeft u niet opgelet dan meneer? Henk is wit omdat hij zijn handen afveegt aan zijn gezicht.” “Jaja, en daardoor gaat hij zeker ook naar Andre Hazes luisteren, zware shag roken en in de WhattsApp buurtpreventie groep mopperen wanneer er een groepje Marokkaanse jongens bij het bruggetje in het park rond hangen? Moet ik dat echt geloven? Geef nou eens gewoon eerlijk toe dat het bedoeld is om mij belachelijk te maken!”

“Goed, we kunnen het erover hebben, maar u moet weten dat er al veel aan het uiterlijk en gedrag van Witte Henk veranderd is. Witte Henk was oorspronkelijk een uitkeringstrekker die door de gemeente ieder jaar aan het werk gezet werd als vrijwilliger in de fabriek van Anansi om speelgoed voor kinderen te produceren. Tegenwoordig staan Witte Henk en Anansi min of meer op gelijke voet. Ook aan het uiterlijk van Witte Henk is ondertussen al veel veranderd. Vroeger had hij een Feyenoord tattoo op zijn bovenarm en een afschuwelijk doorgefokte bullterrier als hond, tegenwoordig heeft hij gewoon een Golden retriever en een tribal tattoo.” Laat de receptioniste mij weten.

Ik zucht en realiseer me dat deze discussie weinig zin gaat hebben. Er lijkt een compleet onbegrip te bestaan in Suriname, over het feit dat het niet normaal is dat een complete bevolkingsgroep gereduceerd wordt tot een lachwekkende karikatuur. Ik vraag mezelf af wat de impact op de lachende kinderen moet zijn, wiens eerste blootstelling aan blanke mensen waarschijnlijk in de vorm van deze bizarre karikatuur is.

Later zet ik mijn laptop nog eens aan in mijn eigen hotelkamer en volg een discussie op Facebook. “Is Witte Henk nog wel van deze tijd?” Vraagt een mevrouw in een column in een plaatselijke krant. “Anders gaat ze toch lekker naar Europa als ze echt zo’n zin heeft in zo’n grote witte piemel!” Roept iemand in de reacties. Een man met een profielfoto van Marcus Garvey linkt naar een obscure blog waarin een theorie beschreven wordt dat Witte Henk afstamt van een West Afrikaans mythologisch figuur dat eigenlijk geen verband heeft met Europese mensen. Hij staat erop dat de traditie koste wat het kost behouden dient te worden en toont wat foto’s van een groep Congolezen uit de jaren dertig met witte schminck op hun gezicht.

Een andere zwarte vrouw reageert op het artikel en suggereert dat er best wel wat aan Henk veranderd kan worden om het geheel “minder stigmatiserend” te maken. De bierbuik van Henk mag best wat minder overdreven en dat witte shirt hoeft ook geen vlekken te hebben. De kinderen hebben het tenslotte toch niet door, suggereert ze. “Ja dat lijkt je zeker wel geil he, als we al die witte Henken slank en sexy maken? Hij mag zeker ook wel een sixpack en een dikgevulde portemonnee hebben of niet? Misschien moeten we zijn scootmobiel ook maar eens vervangen door een Porsche?” Reageert een zwarte man.

Vervolgens komt er een “expat” met een lang verhaal, die vertelt dat hij zich als kind nooit echt betrokken bij het feest voelde, omdat hij niet afstamt van slaven en zich eigenlijk ook niet comfortabel voelde bij het beeld van een obese blanke man in een scootmobiel die bitterballen uitdeelt aan kinderen. Als kind kreeg hij een keer bitterballen voorgeschoteld op een feestje en liep huilend weg, de moeder had geen idee wat ze precies verkeerd gedaan had.

“Als het je niet bevalt, dan ga je toch lekker terug naar die flat waar je vandaan komt? Zonder ons zat je nu ergens op een duf kantoor de rest van je leven facturen uit te betalen!” Reageert iemand. “Ik denk dat als je je stoort aan de Witte Henk figuur dat het voornamelijk tussen je oren zit. Ik snap eigenlijk niet waarom je je daar als Europese Surinamer in zou herkennen. Hij heeft ook een scootmobiel met een magische turbo-stand waarmee hij kan vliegen zodat hij snel in heel Suriname bitterballen uit kan delen. Kun jij vliegen met je scootmobiel? Als we hier vanaf stappen zul je uiteindelijk wel weer iets anders vinden om je druk over te maken, zoals blanke vla in de supermarkt!” Reageert een ander.

Ik besluit verder te spitten op het Internet en kom nog een interessant artikel tegen. Blijkbaar is Witte Henk niet eens zo oud als mensen denken. De figuur Witte Henk is ontstaan in de jaren 70 na de onafhankelijkheid, als verbindend element in een land dat toendertijd gekenmerkt werd door interne verdeling. Ook het uiterlijk van Witte Henk varieert al sinds mensenheugenis en van dorp tot dorp. Vroeger deelde hij friet uit en hij heeft ook een tijd frikandellen uitgedeeld. De Witte Henk zoals we die tegenwoordig kennen is blijkbaar voornamelijk een product van de televisie. Het artikel suggereert impliciet dat het wit gepoederde gezicht van Henk ook niet voor eeuwig wit hoeft te blijven.

Ik probeer de hele affaire uit mijn hoofd te zetten, maar op de dag zelf merk ik dat ik er niet omheen kan. In heel Paramaribo zijn de straten afgezet, overal waar je kijkt lopen kinderen. Een enorm cruiseschip is in de haven gearriveerd, hier komt op een gegeven moment een stoet witte mannen in scootmobielen uitrijden met mandjes vol met bitterballen, gevolgd door een gigantische zwarte spin die in mijn netvlies gebrand staat. De kinderen staan euforisch te gillen en liedjes te zingen waar ik eerlijk gezegd niet bepaald vrolijk van word.

“Hoor wie rijdt daar kinderen, hoor wie rijdt daar kinderen,

hoor wie rijdt daar langzaam door de straat?

Tis een vetzak kinderen, zonder werk kinderen,

Kijkt TV en leeft op kosten van de staat!”

Op een gegeven moment ben ik het zat en begin te blehren richting de kinderen. “Anansi bestaat niet, spinnen kunnen helemaal niet praten! Heb je ooit een pratende spin gezien?” Er begint een kind te huilen en ik word niet veel later door twee agenten in burgerkledij tegen de grond geduwd. Onder luid gejuich van de plaatselijke ouders word ik een busje ingooid en afgevoerd naar het politiebureau. Enkele uren later sta ik gelukkig weer buiten. Ik besluit dat ik het wel weer gehad heb met Suriname, verblijf de rest van de tijd in mijn hotel en vlieg uiteindelijk terug naar Nederland. Het gras lijkt altijd groener aan de overkant, maar ik weet nu wel beter.